بررسی نمادهای شهری کشور مالزی - بندر کوالالامپور

اشاره همه‌ی شهرهای ساحلی بزرگ و مهم دنیا،  ازجمله برخی کشورهای کوچک همسایه ایران، بدون استثنا، دارای یک یا چند نماد شهری معروف هستند که به‌عنوان مرکزیت یک مجموعه‌ی تفریحی و گردشگریِ بزرگ، ایفای نقش کرده و چهره‌ی شهرهای ساحلی را متحول کرده‎اند. متاسفانه هیچ‌یک از شهرهای ساحلی ما (نه در شمال و نه در جنوب کشور) دارای سازه‌های فاخر  معروف و شناخته‌شده‌ی مهندسی به‌عنوان نماد شهری و جاذبه‌ی گردشگری نیستند. در این‌جا به‌منظور کمک به روشن‌ترشدن ذهن مدیران ارشد و مدیران استان‌های ساحلی کشور، سعی می‌کنیم برخی از این نمادهای معروف را معرفی کنیم. معتقدیم که برای ایجاد تحول در شهرهای ساحلی ایران و کم‌کردن فاصله با کشورهای همسایه، باید دیدگاه‌های مدرن مهندسی در مدیران ایرانی تقویت و دیدگاه‌های سنتی گذشته اصلاح شوند. همچنین برای نشان‌دادن قابلیت اجرا  و  امکان‌پذیری چنین طرح‌هایی، ابتدا به بررسی برخی کشورهای کوچک همسایه پرداخته‌ایم که از نظر   وسعت، جمعیت و توانایی‌های طراحی و مهندسی  در سطح پایین‌تری از  ایران قرار دارند. در شماره‌های قبل به نمادهای شهریِ کشور کویت (شهر ساحلیِ کویت)، کشور آذربایجان (شهر ساحلیِ باکو)، کشور گرجستان (شهر ساحلیِ باتومی)،  کشور   قطر (شهر ساحلیِ دوحه) ، کشور امارات متحده عربی (شهر بندریِ دوبی) و کشور اوکراین پرداختیم.   در این شماره به سراغ نمادهای فاخر  کشور  مالزی (بندر کوالالامپور)  می‌رویم. 

 مالزی، یک کشور مسلمان توسعه‌یافته و موفق

مالزی 400 سال مستعمره انگلیس بود که پس از استقلال از انگلیس در سال ۱۹۵۷، حکومت سلطنتی دوره‌ای را پذیرفت. بر اساس قانون اساسی مالزی، پادشاه، از میان ۹ سلطان ایالت‌های مختلف مالزی از ۱۳ ایالت، به‌طور دوره‌ای و برای مدت پنج سال انتخاب می‌شود. در چهار ایالت دیگر که سلطان ندارند، بالاترین مقام رسمی، فرمانداران انتصابی هستند که آن‌ها نیز با ترتیب خاصی انتخاب شده و مقام تشریفاتی و اختیارات رسمی سلاطین را دارا هستند. پادشاه در مالزی در ظاهر دارای اختیارات و وظایف تشریفاتی است ولی در عمل بر بسیاری از امور دخالت داشته و حتی قدرت انحلال مجلس را نیز داراست. مالزی، کشوری در جنوب شرقی آسیا و پایتخت آن کوالالامپور است. سازمان‌های دولتی و وزارتخانه‌های این کشور به شهر جدید پوتراجایا به‌عنوان پایتخت اداری این کشور منتقل شده‌اند. این شهر که در 25 کیلومتری کوالالامپور واقع است، طی مدت 10 سال ساخته شده است. انتقال پایتخت اداری یکی از کارهای زیربنایی و مهم دولت مالزی بوده است. مالزی عضو سازمان ملل متحد و اتحادیه کشورهای همسود است. این فدراسیون شامل 13 ایالت در جنوب شرقی آسیاست. نام «مالزی» زمانی انتخاب شد که فدراسیون مالایا؛ سنگاپور، صباح و ساراواک یک اتحادیه متشکل از ۱۴ ایالت را تشکیل دادند. در سال ۱۹۶۵ سنگاپور از مالزی جدا و به کشوری مستقل تبدیل شد. ساکنان کشور مالزی را سه نژاد مالایی (60 درصد)، چینی (27 درصد)، هندی (دو درصد) و غیره (یک درصد) تشکیل داده‌اند. اسلام دین رسمی مالزی است و از تعداد 33 میلیون جمعیت این کشور، حدود ۶۱ درصد از مردم دارای دین اسلام بوده‌اند. مذهب مسلمانان مالزی اغلب شافعی است و البته تعدادی از برخی فرقه‌های دیگر مثل صوفیه و اسماعیلیه نیز در این کشور زندگی می‌کنند. مالزی دارای مساحت 330 میلیون کیلومتر مربع (معادل 20 درصد مساحت ایران) بوده و طول خط ساحلی آن چهار هزار و 600 کیلومتر است که نشان‌دهنده یک کشور دریایی با سواحل طولانی است. همچنین مالزی دارای 40 جزیره کوچک و بزرگ است که نقش مهمی در جذب گردشگر این کشور دارند. مالزی تا حدود 40 سال پیش یک کشور عقب‌افتاده آسیایی محسوب می‌شد که اقتصاد آن وابسته به منابع طبیعی (به‌خصوص معادن عظیم قلع) و کشاورزی بود ولی پس از استقلال از بریتانیا در سال 1957، برنامه‌های توسعه‌ی پنج‌ساله خود را آغاز کرد. از آن‌جا که مالزی دارای زیرساخت‌های صنعتی و عمرانی نبود و از طرفی درآمد ملی پایینی داشت، نمی‌توانست یک توسعه جهشی را تجربه کند. به‌مرور از سال 1970 رشد شتابان مالزی شروع شد، به‌طوری‌ که برای چند دهه به‌طور پیوسته رشد اقتصادی هفت درصدی را تجربه کرد و اقتصاد خود را از تکیه بر کشاورزی و منابع طبیعی، به صنعت، خدمات مهندسی و گردشگری انتقال داد. توسعه گردشگری بر پایه تفکرات مهندسی نیز یکی از مبانی توسعه این کشور بوده است که نخست‌وزیر افسانه‌ای آن‌ها یعنی «ماهاتیر محمد» نقش بسزایی در این زمینه داشت. او از سال 1981 برای مدت 24 سال به‌طور ناپیوسته نخست‌وزیر مالزی بود. امروزه رتبه دوم درآمد ناخالص ملی مالزی مربوط به گردشگری است با 30 میلیون نفر گردشگر در سال و درآمد سالیانه 30 میلیارد دلار. برنامه‌ریزی آن‌ها برای بعد از دوران کرونا و در سال 2021 برای 35 میلیون نفر گردشگر است (توجه شود که رکورد جذب گردشگر خارجی ایران حدود هشت میلیون نفر بوده است!) یعنی تعداد گردشگران مالزی تقریبا برابر کل جمعیت این کشور است. تقریبا همه نمادهای شهری معروف مالزی که کاربری گردشگری دارند، در زمان ماهاتیر محمد ساخته شدند؛ مثلا برج‌های دوقلوی پتروناس و بُرج کی‌ال(KL) توسط او افتتاح شدند. او در توسعه گردشگری معتقد بود که «با چهره‌ی فقیرانه‌ی شهرهای مالزی، به‌ جای درآمد گردشگری فقط می‌توان اعانه جمع کرد!» که کنایه از این دارد که با وضعیت عقب‌افتاده و غیرزیبای شهرهای مالزی نمی‌توان امیدی به درآمد سرشار گردشگری داشت. یکی دیگر از اقدامات ارزشمند ماهاتیر محمد این بود که شرکت‌های بزرگ و ثروتمند مالزی و حتی شرکت‌های بزرگ خارجی فعال در مالزی را مجبور کرد هر کدام به‌صورت مستقل یا مشارکتی اقدام به ساخت سازه‌های فاخر مهندسی کنند که برج‌های دوقلوی 452 متری متعلق به شرکت عظیم نفتی پتروناس و برج 310 متری تلکام (متعلق به شرکت تلکام) نمونه‌هایی از این سیاست هستند. قطعا در ایران نیز چنین سیاستی می‌تواند جوابگو باشد. شرکت‌های صنعتی، تجاری و نفتی بسیار بزرگی در ایران و به‌خصوص در شهرهای ساحلی ایران فعالیت دارند که اگر هر یک از آن‌ها موظف به ساخت یک برج یا سازه فاخر مهندسی در سواحل ایران می‌شدند، چهره شهرهای ساحلی ایران این‌گونه نبود. این سیاست اگر از همین امروز نیز آغاز شود، ظرف پنج سال آینده می‌تواند تغییرات بزرگی در شهرهای ساحلی شمال و جنوب ایران ایجاد کند. 

بررسی تجاربی از توسعه نمادهای شهری در گرجستان و اوکراین در قسمت‌های قبلی همین نوشتار نیز به روشنی گواه این مطلب است که به کمک قدرت تشویق و تنبیه دولتی می‌توان شرکت‌های بزرگ بخش خصوصی را به این امر واداشت؛ مانند «قانون هتل‌های با معماری خاص» در گرجستان که باعث شد هر یک از هتل‌های این کشور تبدیل به یک نماد شهری شوند. همچنین مالزی را امروزه به کشور «مسجدهای شناور» می‌شناسند به‌گونه‌ای که از 10 مسجد شناور معروف دنیا، هفت مسجد متعلق به مالزی است. مسجدهای شناور که ماحصل ایده‌های مهندسی بسیار جذاب هستند، امروزه به عنوان نماد و نشان مالزی شناخته می‌شوند. 

مالزی را می‌توان موفق‌ترین کشور مسلمان غیرعربی در توسعه نمادهای شهری و گردشگری مدرن بر پایه تفکرات مهندسی دانست. یکی از هدف‌گذاری‌های مهم مالزی، در جذب گردشگران مسلمان بوده است. مسلمانان در هر سال حدودا 150 میلیارد دلار (معادل 12 درصد گردشگری جهانی) برای گردشگری خرج می‌کنند که یک بازار بزرگ محسوب می‌شود. مالزی دارای 734 برج و سازه بالای 100 متر است که از این نظر رتبه اول دنیا را دارد و شهر کوالالامپور را «شهر آسمان‌خراش‌ها» می‌نامند. یکی از سؤالاتی که ما ایرانی‌ها باید همواره از خود بپرسیم این است که چرا علی‌رغم داشتن رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی و رتبه دهم جاذبه‌های باستانی، موفقیت محسوسی در جذب گردشگر نداریم؟ یکی از مهم‌ترین علل آن این است که ایرانی‌ها به نقش مهندسی و اهمیت ساخت سازه‌های جذاب و عظیم مهندسی و نمادهای فاخر شهری در جذب گردشگر به‌طور کلی بی‌تفاوت هستند. دیگر نمی‌توان صرفا با تکیه بر آثار باستانی و طبیعت زیبای ایران به فکر تحول در گردشگری بود. بندر کلانگ، مهم‌ترین بندر مالزی، در فاصله 38 کیلومتری کوالالامپور قرار دارد. در زیر به برخی از نمادهای شهری شهر ساحلی کوالالامپور اشاره می‌شود. 

برج‌های دوقلوی پتروناس

برج‌های دوقلوی پتروناس از بلندترین آسمان‌خراش‌های جهان هستند که در شهر کوالالامپور قرار گرفته‌اند. برج‌های دوقلو با احتساب آنتن بالای آن‌ها، ۴۵۲ متر بلندی دارند. تعداد طبقات هر برج، ۸۸ طبقه است و جمعا ۷۸ آسانسور در این دو ساختمان فعال هستند. این دو برج از زیر توسط مرکز خرید سوریا به‌هم متصل هستند. همچنین یک پل، این دو برج را به هم متصل می‌کند. ارتفاع بنا در طرح اولیه، ۴۲۷ متر بود که پس از بررسی‌های مهندسی معلوم شد که پتانسیل‌ تبدیل‌شدن به بلندترین برج جهان را دارد؛ لذا ارتفاع این برج به 452 متر افزایش یافت. ساخت برج‌های دوقلو از اول آوریل ۱۹۹۴ شروع شد و در فرصت کم پنج‌ساله به پایان رسید. برنامه اصلی ساخت این برج هشت‌ساله بود که به درخواست دولت مالزی روند ساخت تسریع پیدا کرد. با توجه به مهلت کم برای ساخت ساختمان‌ها، برای تسریع روند ساخت از دو کنسرسیوم ساختمانی برای ساخت هر برج استفاده شد. یکی از این کنسرسیوم‌ها، ژاپنی و دیگری کره‌ای بود و این دو کنسرسیوم در ساخت دو برج با هم رقابت داشتند. بر اساس برنامه زمانی، هر طبقه از برج باید در عرض چهار روز ساخته می‌شد. برنامه ساخت برج اول یک ماه زودتر از ساخت برج دوم شروع شد. این در حالی بود که برج دوم که در دست سازندگان کره‌ای بود، زودتر ساخته شد. برج اول (سازندگان ژاپنی) تنها با اختلاف چند ساعت از برج دوم تکمیل شد. برج ساخته‌شده توسط کره‌ای‌ها کاملا صاف است، ولی برج ژاپنی‌ها حدود دو و نیم سانتی‌متر خطا دارد. دولت مالزی ساخت این برج‌ها را به‎عنوان نماد پیشرفت اقتصادی این کشور در دستور کار خود قرار داد. امروزه برج‌های دوقلوی پتروناس به یکی از نمادهای اصلی کوالالامپور و مالزی تبدیل شده‌اند. این برج‌ها جزء بلندترین برج‌های دوقلوی دنیا به‌شمار می‌روند. در طبقه پایین، آکواریوم زیبایی قرار دارد که در آن از دالان شیشه‌ای زیر آب، کوسه‌ها و سفره‎ماهی‌های غول‌پیکر را از نزدیک می‌توان دید. نمایندگی اغلب شرکت‌های معروف جهان مانند سونی از مراکز دیدنی این برج‌هاست که به‌روزترین محصولات خود را ارائه می‌کنند و همین باعث افزایش بازدیدهای مردم از این برج‌ها شده است. در طبقات بالاتر برج، سینما، مراکز فرهنگی، فروشگاه بزرگ کتاب و موزه آثار هنری قرار دارد. تا سال ۲۰۰۴، این برج‌ها بلندترین سازه‌های جهان بودند، اما حالا، بلندترین برج‌های دوقلوی جهان‌اند و در رتبه ۱۳ لیست بلندترین برج‌های دنیا قرار دارند. در سال ۲۰۰۴ برج «۱۰۱ تاپیه» عنوان بلندترین برج جهان را از برج‌های دوقلوی کوالالامپور گرفت. طراحی این برج‌ها توسطCesar Pelli، معمار آرژانتینی، انجام گرفت. این طرح شامل تست‌های دقیق و شبیه‌سازی‌های مقاومت سازه در برابر باد و بار روی طرح بود. عملیات گودبرداری برای این برج‌ها از اول مارس سال ۱۹۹۳ شروع شد و طی این عملیات، روزانه ۵۰۰ کامیون خاکبرداری انجام گرفت تا به پی ۳۰ متری زیرِ زمین برسند. ساخت و ساز این ابرسازه‌ها نیز از اول آوریل سال ۱۹۹۴ آغاز شد و در سال ۱۹۹۷ اولین دسته از کارکنان برج‌های دوقلو وارد آن‌ها شدند. در تاریخ یکم آگوست سال ۱۹۹۹ افتتاحیه رسمی این برج‌ها توسط دکتر ماهاتیر محمد، انجام گرفت. طرح برج‌های ۸۸ طبقه‌ای پتروناس، الهام‌گرفته از هنرهای اسلامی است و از فلز، شیشه و بتن ساخته شده ‌است. سطح مقطع طبقه چهل‌و‌سوم برج اول برگرفته از طرح اسلامی «ربع‌الحزب» است. این برج‌ها بیشتر اداری هستند، به‌طوری‌که در برج اول، اکثرا دفاتر شرکت‌های سرمایه‌گذار خود برج‌ها قرار دارند و در برج دوم دفاتر مربوط به سایر شرکت‌های بزرگ جهانی واقع شده‌اند. شرکت‌هایی نظیر هوآوی، الجزیره، مایکروسافت، بوئینگ و رویترز در این برج‌ها دفتر اداری دارند. دقیقا چسبیده به برج‌های دوقلو، یکی از بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین مراکز خرید کوالالامپور قرار گرفته است. مرکز خرید Suria KLCC  یک مرکز خرید 140 هزار متر مربعی است که در شش طبقه ساخته شده و محل تجمع ‌شیک‌ترین لوازم و نشان‌های تجاری است. در کنار برج‌های دوقلوی پتروناس، پارک مرکزی شهر کوالالامپور (KLCC) قرار گرفته‌ است. این پارک ۱۷ هکتار مساحت داشته و دارای مسیرهای مخصوص پیاده‌روی و قدم‌زنی و فواره‌های آبی همراه با رقص نور است. این محل در مراسم رسمی و اعیاد مسلمانان و به‌ویژه در شب سال نو با مراسم آتش‌بازی مخصوص به آن شب، بسیار شلوغ و البته دیدنی می‌شود، اما یکی از بارزترین ویژگی‌های برج‌های دوقلو، پل دوطبقه‌ای است که در میانه راه، آن‌ها را به‌هم متصل کرده‌ است. این پل دوطبقه که خود ازجمله دیدنی‌های کوالالامپور است، در طبقات ۴۱ و ۴۲ دو برج را به‌هم وصل می‌کند. ارتفاع این پل از سطح زمین ۱۷۵ متر و طول آن ۵۶ متر است. این پل دو طبقه، تنها به‌علت زیباییِ ظاهری به برج‌ها اضافه نشده بلکه از آن‌جایی که دو برج از هم فاصله دارند، این پل میانبری بین دو برج محسوب می‌شود. علاوه بر این عامل، این پل تکیه‌گاهی میان دو ساختمان فراهم می‌کند. سیستم بالابر این برج یک سیستم دوگانه است، به‌طوری ‌که یک آسانسور در طبقات فرد و دیگری در طبقات زوج توقف دارد. در کل ۲۹ آسانسور دوگانه در این دو برج کار می‌کنند. برج‌های دوقلو 32 هزار پنجره با لایه‌های محافظتی اشعه ماورا‌ی بنفش دارند و تمیزکردن این پنجره‌ها دو ماه طول می‌کشد. برای بازدید از برج‌های دوقلوی پتروناس باید بلیت ورودی تهیه شود. برخی مواقع صفوف تهیه بلیت می‌توانند بسیار طولانی شوند. مالزیایی‌ها در اغلب فیلم‌های خود، نماهایی زیبا از این برج را نشان می‌دهند، چراکه باعث تبلیغ این برج و شهرت نام

مالزی است.

برج‌های دوقلوی پتروناس با ارتفاع 452 متر

برج مخابراتی کوالالامپور

برج مخابراتی کوالالامپور یا برج کی‌ال، در تاریخ اول اکتبر 1996 میلادی رسما به بهره‌برداری رسید. این برج با ارتفاع 421 متر بعد از برج میلاد تهران (با ارتفاع 435 متر) ششمین برج بلند دنیا به‌شمار می‌رود. از آن‌جایی که این برج بر روی تپه «بوکیت ناناس» ساخته شده، به نظر می‌رسد کمی از برج‌های دوقلوی پتروناس بلندتر باشد، ولی در حقیقت این‌طور نیست. معماری خاص و ویژه این برج مخابراتی که از مناطق گردشگری کوالالامپور است، برگرفته از معماری اسلامی است که با استفاده از خطوط عربی، کاشی‌کاری اسلامی و موتیف‌های اسلامی، تلاشی بر نشان‌دادن هنر اسلامی در این بناست و از نکات جالب توجه دیگر در این مجموعه، استفاده از هنر ایرانی توسط هنرمندان اصفهانی در طراحی و تزیینات این برج مشهور است. هنرمندان زبردست مقرنس‌کار اصفهانی با به‌نمایش‌گذاشتن سیر تکامل انسان تا رسیدن به بهشت بر روی هفت لایه مقرنس، نمای زیبا و منحصربه‌فردی به این برج داده‌اند که در نوع خود بی‌نظیر است. ضمنا سه مقرنس در سقف‌های این بنا نصب شده که دو عدد از این مقرنس‌ها در قسمت لابی و آسانسور و سومی آن که به عبارتی بزرگ‌ترین مقرنس این برج است، در بالاترین قسمت خارجی نصب شده است. این برج بلند، نظر هر گردشگری را هنگام ورود به این شهر به خود جلب می‌کند. ساخت این برج در سال 1991 میلادی با عریض‌کردن خیابان‌های آن محدوده، شروع شد و پنج هزار متر مکعب بتن‌‌ریزی در مدت‌زمان 31 ساعت انجام شد و بیشترین رکورد را در آن زمان به ثبت رساند.

در اواخر سال 1993 میلادی کار احداث فونداسیون و زیر‌زمین این برج زیبا به اتمام رسید و ساخت دیگر بخش‌های آن تا سال 1995 میلادی، تقریبا چهار سال به طول انجامید که سرانجام، برج در یکم آوریل سال 1996 میلادی به دست نخست‌وزیر آن زمان، دکتر ماهاتیر محمد، افتتاح شد. 

همان‌طور که در بالا گفته شد، برج کوالالامپور دارای ارتفاع 421 متر است که در ردیف ششمین برج بلند جهان بعد از برج «میلادِ» ایران قرار گرفته است. هدف اصلی احداث این برج، توسعه مخابراتی و یک نماد شهری معتبر جهانی با هدف توسعه گردشگری در این کشور است، ولی جالب است بدانید که مراجع و علمای مسلمان برای مشاهده شروع ماه رمضان، روز عید فطر و ماه‌های شوال و ذی‌‌‌الحجه از این برج استفاده می‌کنند. برج کی‌ال در طول سال میزبان صدها هزار توریست و گردشگر است که قصد اقامت در مالزی و سنگاپور را دارند و همچنین این برج تماشای منظره پانورامای کوالالامپور را فراهم می‌کند. ضمنا رستوران گَردان این برج در یکی از بالاترین بخش‌های برج قرار گرفته است که غذاهای مالزیایی و بین‌المللی را برای مهمانان و گردشگران ارائه می‌دهد که بسیار هم پرطرفدار است. رستوران گردان برج کی‌ال در ارتفاع 282 متری از سطح زمین قرار گرفته و 250 نفر نیز گنجایش دارد. از امکانات ویژه این برج می‌توان به بازدید از بخش دیده‌‌بانی اشاره کرد و می‌‌توان با تهیه‌کردن بلیت با آسانسور سریع‌‌السیری که موجود است، به بخش دیده‌بانی آن رفته و با استفاده از دوربین‌های مخصوص تلسکوپ‌‌مانند، تمامی نقاط مختلف شهر کوالالامپور را مشاهده کرد. همچنین در برج کی‌ال چهار آسانسور سریع‌‌السیر در مدت 54 ثانیه ارتفاع 276 متری را بالا می‌روند که معادل دو هزار و 58 پله است. 

نمایی از راس برج کوالالامپور (کی‌ال)

با معماری اسلامی از هنرمندان اصفهانی

برج کی‌ال دارای بخش‌های مختلفی است که گردشگران می‌توانند بازدید از آن‌ها را در برنامه تفریح خود قرار دهند. از دیدنی‌های این برج می‌توان به سینمای شش‌بعدی، سالن کنسول‌ بازی، آکواریوم مرجان آبی، باغ وحش کوچک، عرشه دیده‌بانی، عرشه روباز و رستوران گردان آن اشاره کرد و این‌که برخی از این جاذبه‌ها در محوطه برج و برخی دیگر نیز در داخل این برج و در ارتفاع بالا قرار دارند. در محوطه اصلی ورودی برج، 45 مغازه کوچک و بزرگ، یک رستوران بزرگ، یک فست‌فود، یک مینی‌سینما که هر 15 دقیقه مراحل ساخت برج را نشان می‌دهد و همچنین یک سالن آمفی‌تئاتر با گنجایش 222 نفر که در فضای باز قرار دارد، فعالیت می‌کنند. بخشی از درآمد برج از همین واحدهای تجاری و گردشگری برج حاصل می‌شود که حداقل برای 350 نفر به‌طور مستقیم اشتغال ایجاد کرده‌اند.

برج تلکام

این آسمان‌خراش ۵۵‌طبقه با ارتفاع ۳۱۰ متر از سطح زمین است که در شهر کوالالامپور قرار دارد. این سازه، توسط شرکت ساخت‌وساز دوو، به سفارش شرکت تلکام مالزی در فاصله سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۱ ساخته شد که هم‌اکنون دفتر مرکزی این شرکت نیز در آن مستقر است. برج تلکام پس از برج‌های دوقلوی پتروناس، در رتبه دوم بلندترین ساختمان‌های آسیای جنوب شرقی قرار دارد. این برج اداری، در مجموع در رتبه ۳۵ از بلندترین ساختمان‌های جهان قرار دارد. ساخت این برج و برج‌های مشابه مدیون سیاست‌های اقتصادی هوشمندانه ماهاتیر محمد است. او معتقد بود که شرکت‌های بزرگ تجاری به‌طور مستقل یا مشارکتی موظف هستند با سرمایه‌گذاری خود در احداث برج‌های بلند و سازه‌های فاخر مهندسی به تغییر چهره مالزی از یک کشور فقیر آسیایی به یک کشور پیشرفته کمک کنند. این الگو را به‌طور موثری می‌توان برای تغییر چهره شهرهای ساحلی ایران نیز استفاده کرد. به‌طور مثال اگر شرکت نفت موظف شود در شهرها و استان‌هایی که فعالیت‌های نفتی دارد، مانند استان‌های خوزستان و بوشهر، برج‌های مرتفع تجاری ایجاد کند، علاوه بر بازسازی چهره این شهرها، درآمد گردشگری مردم این شهرها نیز افزایش می‌یابد. یا مثلا در استان هرمزگان و شهر بندرعباس ده‌ها شرکت بزرگ دولتی و خصوصی ایرانی از قبیل شرکت پالایش نفت بندرعباس، شرکت آلومینیوم المهدی، شرکت کشتی‌سازی خلیج فارس (ایزوایکو)، شرکت صنایع فراساحل، بنادر رجایی و باهنر، مجتمع فولاد هرمزگان و 900 واحد صنعتی کوچک و متوسط دیگر فعالیت دارند که گردش مالی آن‌ها به هزاران میلیارد تومان در سال می‌رسد. اگر فقط سالیانه یک درصد از درآمد این شرکت‌ها به‌طور مستقل یا مشارکتی صرف احداث سازه‌های فاخر مهندسی و برج‌های آسمان‌خراش در بلوار ساحلی این شهر شود، مطمئنا چهره بندرعباس بسیار متفاوت‌تر از شرایط امروزی خواهد شد. بندرعباس یک شهر ساحلی کم‌عرض و طویل است که به‌سرعت در حال رشد اقتصادی است ولی با محدودیت مساحت شهری شدیدی مواجه است؛ چراکه از شرق و غرب به مناطق نظامی، محدود شده و امکان توسعه ندارد؛ لذا ساخت حتی برج‌های بیش از50 طبقه نیز توجیه اقتصادی مناسبی در این شهر دارد. همین سیاست را در جزایر نیز می‎توان دنبال کرد. یعنی دولت باید سیاستی را در پیش گیرد که بخشی از بار توسعه سواحل و جزایر بر دوش شرکت‌های بزرگ همان مناطق گذاشته شود و این مستلزم سیاست‌های تشویقی و تنبیهی قوی است. البته این شرکت‌ها از منافع اقتصادی سرمایه‌گذاری خود نیز به‌خوبی بهره‌مند خواهند شد. 

برج 55طبقه تلکام با ارتفاع 310 متر و رتبه 35 در دنیا

مالزی، کشور مسجدهای شناور

یکی از جاذبه‌های گردشگری و شاهکارهای مهندسی در مالزی، ساخت مساجد در داخل آب و بر روی پایه‌های بتنی است که اصطلاحا به آن‌ها «مسجدهای شناور» ‌می‌گویند (که البته در واقع شناور نیستند ولی این‎طور به نظر می‌رسند). امروزه از 10 مسجد شناور معروف دنیا، هفت مسجد متعلق به مالزی است. ساخت این مساجد به دو دلیل در مالزی مورد توجه قرار گرفته‌اند:

1 ـــ جذابیت بیشتر مساجد: چنین مساجد زیبایی هم مورد استقبال شدید مسلمانان است و هم کاربری گردشگری دارند. بسیاری از اعیاد مذهبی بزرگ مسلمانان در این مساجد برگزار می‌شود و نکته جالب این است که بخش عمده‌ای از هزینه ساخت چنین مساجدی توسط خود مردم و نذورات مذهبی تامین می‌شود نه صرفا بودجه دولتی! در بسیاری از شهرهای ساحلی ایران ده‌ها مسجد کوچک و بزرگ وجود دارند، ولی نمی‌توان یک مسجد شاخص و معروف را سراغ گرفت.

2 ـــ استحصال زمین‌ ارزان‌قیمت: قیمت زمین معمولا در مناطق شلوغ و متراکم تجاری بسیار بالاست. دولت مالزی در مناطق خاص برای ساخت مساجد شناور در حریم داخل دریا مجوز صادر می‌کند. این مناطق عمدتا دارای جزرومد زیادی بوده و در حالت جزر، پایه‌های بتنی به‌طور کامل از آب بیرون است و در حالت مد، پایه‌ها به‌طور کامل در داخل آب بوده و مسجد به‌صورت شناور به‌نظر می‌رسد. هزینه برخی از این مساجد به‌طور کامل توسط افراد سرمایه‌دار مسلمان از داخل یا خارج مالزی تامین شده است. این مساجد شناور در مالزی عبارت‌اند از:

1 ـــ  مسجد شناور Kota Kinabalu که ظرفیت 12 هزار نفر را داشته و در سال 2000  افتتاح شد؛

2 ـــ  مسجد شناور تنگه مالاکا که در سال 2006 افتتاح شد؛

3 ـــ  مسجد شناور Tanjung Bungah که ظرفیت 15 هزار نفر را داشته و دومین مسجد شناور مالزی است؛

4 ـــ  مسجد شناور کریستال که دارای ظرفیت 15 هزار نفر بوده و در سال 2008 ساخته شده است. نمای بیرونی این مسجد حیرت‌انگیز و منحصربه‌فرد، از شیشه، کریستال و استیل ساخته شده است؛

5 ـــ مسجد شناور Putra که ظرفیت 15 هزار نفر را دارد، توسط یک طراح معمار ایرانی طراحی شده و به سبک معماری اصفهان و معماری دوران صفویه نزدیک است؛

6 ـــ مسجد شناور Tengku Tengah Zaharah یک مسجد کوچک با ظرفیت دو هزار نفر در ساحل رودخانه Kuala Ibai ساخته شده و اولین مسجد شناوری است که در سال 1995 در مالزی ساخته شده است؛

7 ـــ  مسجد شناور السلام با ظرفیت چهار هزار نفر که در سال 2006 ساخته شد؛

مساجد شناور در کشورهای عربستان سعودی، برونئی و مراکش نیز وجود دارند. در ایران نیز در مردادماه سال 1396 کلنگ احداث مسجد شناور در جزیره کیش با حضور مدیرعامل منطقه آزاد کیش، امام‎جمعه و سایر مسئولان استانی بر زمین زده شد. ایده احداث این مسجد توسط امام‎جمعه کیش مطرح شده و مورد استقبال مدیران منطقه آزاد کیش قرار گرفته است. این مسجد با طراحی زیبا به‌صورت یک ستاره 12 پر، با دو مناره در دو طبقه ساخته خواهد شد. مساحت شمسه آن ‌یک هزار و 280 متر مربع و عرض و طول اسکله آن به ترتیب 60 و 120 متر است. این مسجد دو بخش دارد: یکی بخش روی آب که توسط منطقه آزاد ساخته می‌شود و یک بخش خشکی که با هزینه یکی از خیرین ساخته می‌شود. این مسجد دارای دو کاربرد مذهبی و گردشگری است و از آن‌جاکه هیچ نمونه مشابهی در ایران ندارد، انتظار می‎رود که با استقبال گردشگران مواجه شود. برای جبران هزینه‌های جاری مسجد نیز تعدادی واحد خدماتی و گردشگری در بخش خشکی مسجد ساخته می‌شود. این الگوی موفق در جزیره کیش می‌تواند به‌سرعت برای سایر مناطق ساحلی ایران تکرار شود که البته مستلزم تصویب یک قانون برای صدور مجوزهای اولیه محیط زیستی و سایر نهادهای دخیل در کمترین زمان ممکن در این زمینه است؛ به‌طوری که چنین طرح‌هایی با کمترین معطلی برای دریافت مجوزها مواجه شوند. برای جلوگیری از دست‌اندازی‌های غیرضروری به سواحل دریا می‌توان برای هر شهر بزرگ ساحلی ایران مجوز یک مسجد شناور با حداکثر مساحت معین را مصوب کرد، به شرطی که هزینه ساخت آن توسط خیرین هر شهر یا استان تقبل شود. بدین ترتیب بدون تحمیل بار مالی جدید بر دولت می‌توان قدم بزرگی در توسعه مساجد شناور با جذابیت خارق‌العاده و زیبا برداشت، به‌طوری که هنر معماری اسلامی و ایرانی و توانایی‌های مهندسی ایرانیان را به رخ جهانیان بکشد.

دریاچه ماینز (دریاچه معادن)

دریاچه Mines به فاصله 20 دقیقه رانندگی‌کردن از کوالالامپور قرار دارد. این دریاچه قبلا یک معدن قلع متروکه با عمق 200 متر بوده که طی سال‌ها از آب باران پر شده و قبلا یکی از عمیق‌ترین معادن دنیا بوده است. ماهاتیر محمد در دوران نخست وزیری‌اش، این معدن قلع متروکه را به‌صورت اجاره 99ساله به یکی از سرمایه‎گذاران واگذار کرد و او هم در سال 1990 با ساخت دریاچه زیبا، هتل و مرکز خرید بزرگ، آن را به یکی از عجایب هفت‌گانه مالزی تبدیل کرد. هم‌اکنون اتوبوس‌های دریایی و کشتی‌های کوچک بر روی سطح این دریاچه که طولش دو کیلومتر و عرضش یک کیلومتر است، مشغول برگزاری تورهای گردشگری هستند. در داخل این دریاچه عمیق، ماهی‌های غول‌پیکر با طول چند متر وجود دارند که برای ایجاد جذابیت بیشتر در این دریاچه پرورش یافته‌اند. جالب این است که در کنار این دریاچه زیبا، مرکز خرید بزرگی قرار دارد که کانال آب در داخل این مرکز خرید وجود دارد که شناورها در آن گردشگران را سوار کرده و به دریاچه می‌برند. در مجتمع Mines Resort دو دریاچه با اختلاف سطح وجود دارند که مهندسان برای اتصال آن‌ها به یکدیگر از سیستم Lock استفاده کرده‌اند. لاک‌های دریایی در کشورهایی مانند هلند که سطح شهرها از سطح آب‌های آزاد پایین‌تر هستند، کاربرد فراوانی دارند و امکان تردد شناورها را در رودخانه‌ها میسر می‌کنند. تجربه تبدیل‌کردن معادن متروکه به دریاچه با هدف توسعه گردشگری، در دنیا سابقه دیرینه دارد و در کشورهای مختلفی اجرا شده است که در شماره‌های آتی بررسی خواهند شد، ولی آن‌چه مایه حسرت و اندوه عمیق است، این است که چرا هیچ‎کدام از این ایده‌های مهندسی در توسعه گردشگری در ایران وجود ندارند؟ چرا هیچ‎کس در ایران اسمی از این‎گونه طرح‌ها نمی‌آورد؟ اصولا چرا استقبالی از ایده‌های خلاقانه مهندسی نمی‌شود؟ مگر ایران دارای سومین رتبه تولید‎کننده مهندس در دنیا (بعد از آمریکا و روسیه) نیست؟ پس این‌ها قرار است کجا به ‌کار بیایند؟! اثر آن‌ها در توسعه کشور چیست؟ چرا از نمونه‌های تجربه‌‌شده و موفق در دنیا اطلاع‌رسانی، الگوبرداری و استفاده نمی‌شود؟ بلندپروازانه فکرکردن، یکی از ابزارهای واجب برای توسعه شتابان هر کشوری است. چند دهه بعد که ثروت نفت و گاز ایران به پایان برسد، نسل‌های بعدی از خود خواهند پرسید که چه سازه فاخر، مدرن، بلند و عظیمی از آن دوران به یادگار مانده است؟ آیا این ثروت صرفا صرف امور جاریه و روزمره

شده است؟!

همه‌ی نشریات و رسانه‌های حوزه‌ی دریایی و بندری، آگاهی‌بخشی در این زمینه را باید رسالت خود بدانند و به‌منظور کمک به تنویر افکار مدیران دریایی و ساحلی کشور، انتشار مطالبی در این راستا را در اولویت کار خود قرار دهند. امید است با تقویت نگاه‌های مهندسی در حوزه گردشگری دریایی و ساحلی در ایران و اقدامات جسورانه مدیران جوان، ریسک‌پذیر، خلاق و خوش‌فکر، شاهد تحولات بزرگی باشیم.

الگوهای موفق مالزی در توسعه گردشگری مدرن 

مالزی یک کشور مسلمان و بسیار موفق در این حوزه محسوب می‌شود. این کشور برخلاف ایران دارای منابع غنی نفت و گاز نیست، ولی به پشتوانه تفکرات اقتصادی مدرن توانسته است لقب «شهر آسمان‌خراش‌ها» برای شهر کوالالامپور و عنوان «کشور مسجدهای شناور» را برای خود کسب کند. آیا واقعا درآمد اقتصادی ما از مالزی که یک‎پنجم ایران مساحت داشته، یک‎سوم آن جمعیت دارد و منابع فسیلی هم ندارد، ضعیف‌تر بوده است؟ نکته جالب دیگر این است که تقریبا همه نمادهای شهری بزرگ و مهم مالزی مانند برج‌ها و مساجد شناور در یک بازه زمانی 15ساله (از 1990 تا 2005) ساخته شده‌اند که منطبق بر دوران نخست‌وزیری ماهاتیر محمد است. یعنی اگر تفکرات مدیران ارشد یک کشور اصلاح شود، می‌توان چهره یک کشور فقیر را در مدت کوتاهی متحول کرد؛ ولی در ایران باید این تحول و تغییر نگاه از پایین به بالا انجام شود، یعنی ابتدا کارشناسان، شهرداران و اعضای شورای شهر و سپس فرمانداران، استانداران و نمایندگان مجلس شهرهای ساحلی توجیه شوند تا سپس بتوان به تغییر دیدگاه مقامات ارشد کشور امید داشت. وقتی کارشناسان و مدیران استانی در این زمینه‌ها توجیه نباشند، نتیجه این می‌شود که حتی در طرح‌های توسعه آینده شهرهای ساحلی هم هیچ‌گونه نماد فاخر شهری مشاهده نمی‌شود و اگر هم در ضرورت ساخت نمادهای شهری توجیه شوند، نمادهای کوتاه، کوچک و ناقصی را مطرح می‌کنند که به‌هیچ‌وجه پتانسیل تبدیل‌شدن به یک نماد شهری واقعی را ندارند. بنابراین مشکل اصلی ما در 100 سال گذشته و به‎خصوص 40 سال اخیر که چهره آسیا به‎طور کلی متحول شده، نداشتن توسعه فکری است نه کمبود منابع مالی. از دیگر علل موفقیت ماهاتیر محمد در اجرایی‌کردن ایده‌های بزرگ خود، این بوده که در تامین هزینه طرح‌های بزرگ گردشگری و عمرانی، بخش زیادی از هزینه‌ها را بر دوش شرکت‌های بزرگ و پردرآمد می‌گذاشت؛ مثلا ـــ همان‌طور که اشاره شد ـــ بزرگ‌ترین برج‌های مالزی، توسط شرکت‌های بزرگ داخلی و خارجی فعال در مالزی (به‌عنوان یک شرط اجباری) ساخته شدند، یا مساجد شناور عمدتا با هزینه‌های مردمی و خیرین مسلمان اجرایی شدند؛ یا معدن متروکه قلع با اجاره بلند‌مدت 99 ساله به یک تاجر، تبدیل به یک دریاچه و مرکز خارق‌العاده گردشگری شد که امروزه یکی از عجایب هفت‌گانه مالزی است. تقریبا تمام مراکز گردشگری مهم مالزی در شهرهای ساحلی یا جزایر 40گانه این کشور قرار دارند. در ایران هم سرمایه‌گذاران زیادی وجود دارند که اگر بخش دولتی بتواند سیاست‌گذاری و هدف‌گذاری درستی انجام دهد، سرمایه‌های بزرگی به‌سوی تحول و پیشرفت کشور هدایت خواهند شد. در روزگاری که چشم مدیران صرفا به بودجه اندک دولتی دوخته شده باشد، مشخص است که نمی‌توان انتظار تحول و پیشرفت، به‌خصوص در شهرهای ساحلی کشور داشت. |