اشاره بندر و دریا | اداره بنادر و دریانوردی استان گلستان در سال ۱۳۸۶ از اداره‌کل بنادر و دریانوردی استان مازندران منفک شد و فعالیت خود را به‌صورت مستقل در استان گلستان و در شهرستان بندر گز آغاز کرد. بنادر گز و ترکمن، دو بندر قدیمی استان گلستان هستند که تحت نظارت اداره بنادر و دریانوردی این استان فعالیت می‌کنند؛ بنادری که در حال حاضر حوضچه و اسکله آن‌ها بر اثر پسروی آب خلیج گرگان، از آب فاصله گرفته‌اند. احیای این دو بندر گردشگری، حمایت از بندر خصوصی «خواجهنفس» و همچنین احداث «بندر سبز خزری» گمیشان، مهم‌ترین برنامه‌هایی است که اله‌یار اسعدی، مدیر بنادر و دریانوردی استان گلستان، در گفت‌وگو با ماهنامه «بندر و دریا» به آن‌ها اشاره کرده است.
با توجه به سیاست‌های رونق‌بخشی تجاری و گردشگری بنادر و سواحل خزر، اداره بنادر و دریانوردی استان گلستان در این زمینه چه اقداماتی انجام داده است؟
اداره بنادر و دریانوردی استان گلستان در اجرای مصوبه‌ی هیئت دولت در سفرهای استانی، در سال 1386 از اداره کل بنادر و دریانوردی استان مازندران منفک و به‌طور مستقل تاسیس و این اداره با شاخص ساختار جدید در استان مستقر شد و در حال حاضر تمامی امورات ثبت شناوران، مدیریت یکپارچه‌سازی سواحل و... با کادر نیروی انسانی به‌صورت مستقل فعالیت می‌کنند.
استان گلستان بیش از 131 کیلومتر نوار ساحلی دارد. در اوایل دهه‌ی 70 شمسی، دو بندر به نام‌های بندر گز با محوریت گردشگری ـ مسافری و بندر ترکمن با محوریت بندر تجاری در این استان احداث شدند، اما این دو بندر به‌واسطه‌ی پسروی آب دریای خزر و خلیج گرگان از حیّز انتفاع خارج شدند. البته ما در کنار این دو بندر، اسکله‌های چوبی با کاربری مسافری ـ تفریحی را هم در نظر گرفته‌ایم و صنعت گردشگری و تفریحی دریایی را در خلیج گرگان، جزیره آشوراده و میانکاله راه‌اندازی کردیم و بر آن نظارت می‌کنیم تا قایق‌ها در این وسعت خلیج گرگان بتوانند مسافران را جابه‌جا کنند.
درباره‌ی مجموعه فعالیت‌هایی که در بنادر استان گلستان انجام شده، بیشتر توضیح دهید؟
سازمان بنادر و دریانوردی در دهه‌ی 70 در بندر گز یک پست اسکله گردشگری مسافری و یک باب ساختمان پایانه‌ی مسافری را احداث کرد. اندازه کشتی‌هایی که در آن دوره در دریای خزر تردد می‌کردند، به‌لحاظ آبخور، زیر هزار تن بود. اسکله‌هایی هم که برای بندر گز و بندر ترکمن تعبیه شده بود، زیر سه متر بودند و در واقع تناسبی بین آبخور کشتی و اسکله‌های بندر ترکمن و بندر گز وجود داشت، اما در حال حاضر سایز کشتی‌ها در بنادر شمالی و در دریای خزر از آبخور یک متر و نیم به چهار و نیم تا پنج متر و از هزار تن به هفت تا نزدیک به هشت هزار تن رسیده‌اند؛ بنابراین در حال حاضر کشتی‌های مسافری مثل کشتی کروز دیگر نمی‌توانند در بنادر گز و ترکمن پهلو بگیرند. در همین راستا بندر ترکمن در سال 1374 با نگاه تجاری ساخته شد، ولی باز متاسفانه به‌خاطر این‌که سایز کشتی‌ها تغییر کرده بود و ما دیگر کشتی سایز کوچک نداشتیم که در کنار اسکله پهلو بگیرد و همچنین از طرف دیگر کشتی‌های بزرگ هم باید سبک‌سازی می‌شدند، این بندر نیز نتوانست در این حوزه فعالیت کند. پسروی آب دریا که از سال 1373 شروع شد نیز باعث شد که این دو بندر وارد خشکی شوند و به‌قول‌معروف که می‌گویند «کشتی به‌گل‌نشسته» باید بگوییم که ما در استان گلستان وارث دو بندر به‌گل‌نشسته هستیم. در حال حاضر اسکله و حوضچه بنادر ما از دریا فاصله گرفته‌اند و دیگر آبی داخل حوضچه بنادر گز و ترکمن وجود ندارد و تبدیل به نیزار و علفزار شده‌اند.
سال 1384 بخش خصوصی آمد و گفت ما می‌خواهیم یک بندری را در کرانه‌ی ساحل استان گلستان احداث کنیم و از آن‌جا که سازمان بنادر و دریانوردی متولی امورات ساحل و دریا در رابطه با صدور مجوز ساخت‌وسازهای مجاز است، لذا مجوز احداث این بندر را در سال 1385 صادر کرد و آن را به بخش خصوصی داد. پس از مدتی یک سری مشکلات برای بخش خصوصی اتفاق افتاد که از آن جمله، بروز اتفاقاتی بین سهام‌داران بود که باعث شد آن‌ها بندر را به مدت حدود 10 سال رها کنند و سپس سهام‌داران تغییر کردند و به‌طور مجدد درخواست تمدید مجوز را به سازمان بنادر دادند. خوشبختانه بعد از آن‌که این مجموعه آمد و کار را تحویل گرفت، بندر خواجهنفس تاکنون حدودا 28 درصد پیشرفت اجرایی داشته است.
درواقع پروژه خواجهنفس فعال است، ولی همچنان ضعیف بوده و کند پیش می‌رود و باید از طرف دولت، مسئولان استان و سازمان بنادر و دریانوردی از طریق وجوه اداره‌شده مورد حمایت قرار داده شود وگرنه سرمایه‌گذار به‌تنهایی نمی‌تواند کار را پیش ببرد.
در خصوص بندر سبز خزری هم باید بگویم، سازمان حفظ نباتات کشور و جهاد کشاورزی، تنها مکانی را که در نوار ساحلی دریای خزر می‌تواند واردات چوب به کشور را انجام دهد، محدوده «ساحل گمیشان» اعلام کرده است. این مکان به‌لحاظ دوری و بعد مسافت از جنگل‌ها مناسب است. دولت هم برای این‌که در سواحل استان گلستان، حتی شده یک یا دو پست اسکله احداث شود و بتوانند چوب وارد کنند، به‌صورت جدی تلاش زیادی کرده است. سازمان بنادر در سال 1397 در مطالعات خود به این نتیجه رسیده بود که این مکان استعداد بندرشدن ندارد، ولی ملاحظاتی در استان وجود داشت مبنی بر این‌که این بندر باید احداث شود. ما اصرار داشتیم به‌خاطر این‌که بندر خواجهنفس پیشرفت فیزیکی خوبی داشته و مجوزهای لازم را هم اخذ کرده است، آن را حمایت کنیم، ولی متاسفانه قبول نکردند و حالا اصرار بر این است که این اتفاق حتما بیفتد! سازمان بنادر هم در راستای نقش و مسئولیت اجتماعی خود در استان، قول همکاری و صدور مجوز برای بندر گمیشان یا همان بندر سبز را داده است، ولی منوط به این است که متقاضی وارد سیکل صدور مجوز ساخت بشود. طبیعتا صدور مجوز برای ساخت یک بندر هم یک سری مراحل مانند معرفی به محیط زیست، امور اراضی، منابع طبیعی و سایر دستگاه‌های اجرایی دارد که آن‌ها باید پاسخ استعلام زیرساخت‌ها را به سازمان بنادر بدهند.
یکی دیگر از سیاست‌های سازمان بنادر و دریانوردی، حمایت از بخش خصوصی به‌منظور رونق و ایجاد بنادر کوچک است، در استان گلستان هم بندر خواجهنفس به‌عنوان بندر خصوصی می‌تواند برای تجارت دریایی استان پیش‌گام باشد، راه‌اندازی این پروژه در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
بندر خواجهنفس بیش از 150 هکتار مساحت دارد که 20 هکتار آن را از امور اراضی استان دریافت کرده است. سرمایه‌گذار در نظر دارد که سه پست اسکله را در این بندر احداث کند. در حال حاضر سرمایه‌گذار دو بازوی موج‌شکن شرقی و غربی را آماده کرده است. حوضچه را هم طراحی کرده و همچنین مواد زائد در حوضچه را به میزان دو متر و 80 سانتی‌متر برداشت کرده است. امورات زیربنایی پسکرانه، تاسیسات برق و جاده کشی‌های آن نیز انجام شده و سرمایه‌گذار منتظر این است که یک منبع مالی تزریق شود تا این پروژه ادامه پیدا کند. نهادهای دیگری هم در این زمینه باید ورود و نقش خودشان را ایفا کنند. نقش سازمان بنادر برای بندر خواجهنفس، حمایتی است و نگاه ما این است که بخش خصوصی را حمایت کنیم تا استان گلستان هم به خواسته‌ی دیرینه‌ی خود برسد و سازمان بنادر در همین راستا تاکنون در چهار مرحله مجوز ساخت آن را تمدید کرده است.
با توجه به این مدتی که از تصویب طرح بندر سبز خزری در شمال گمیشان می‌گذرد، توضیح دهید که بحث احداث این بندر در چه مرحله‌ای قرار دارد و قرار است در چه زمینه‌هایی فعالیت داشته باشد؟
طبق مطالعاتی که سازمان بنادر و دریانوردی انجام داد، ساخت این بندر صرفه فنی و اقتصادی نداشت، ولی در منطقه اصرار بر این بود که حتما این اتفاق بیفتد. مدتی پیش معاونت عمرانی استانداری گلستان از محیط زیست استعلام گرفت و محیط زیست صراحتا اعلام کرد که شما در این منطقه نمی‌توانید زیرساخت بندر دیگری را شروع کنید. با این حال سازمان بنادر آمادگی کامل در رابطه با دادن مجوز تاسیس در بندر گمیشان را دارد، منوط به این‌که متقاضی درخواست خودش را به کمیته صدور مجوزهای سازمان بنادر بدهد و اگر متقاضی توانست استعلام‌های لازم را بیاورد، ما نسبت به احداث آن مکان، مجوزهای لازم را می‌دهیم.
ظاهرا برای اجرای عملیات لایروبی آن هم حدود 500 میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده است. آیا این لایروبی انجام شده و اگر انجام نشده، فکر می‌کنید چه زمانی صورت می‌گیرد؟ اگر این لایروبی انجام شود، چه تاثیری در فعالیت گردشگری دریایی استان دارد؟
البته این نکته را بگویم که سازمان بنادر و دریانوردی در سال 1393 هشدار خشک‌شدن خلیج گرگان را با داده‌ها و اطلاعاتی که در اختیار داشت، به سازمان‌های مرتبط و مسئولان وقت اعلام کرد. ما مطالعاتی انجام دادیم و راهکارهای خودمان را برای خشک‌نشدن جزیره آشوراده و میانکاله ارائه دادیم. راهکار ما در آن زمان، حفر کانال یا لایروبی کانال‌ها بود، ولی محیط زیست بین سال‌های 1393 تا 1399 مخالف این کار بود تا نهایتا خوشبختانه این موضوع در سال 1400 در کارگروه تالاب‌های کشور مصوب شد تا سازمان بنادر و دریانوردی کشور پس از اخذ اعتبار لازم از سازمان برنامه‌وبودجه کشور، نسبت به لایروبی کانال‌های آشوراده و چپاقلی و خزینی ـ با تعیین اولویت بین آن‌ها ـ اقدام کند، یعنی قرار بر این شده که سازمان برنامه‌وبودجه کشور یک ردیف اعتباری به سازمان بنادر بدهد و سازمان بنادر هم با توجه به پیمانکاران و لایروب‌هایی که در کشور دارد، این کار را انجام بدهد.
رئیس کارگروه تالاب‌های کشور که در آن دوران معاون اول رئیس‌جمهوری دولت دوازدهم بود، این طرح را در سال 1400 مصوب و به سازمان برنامه‌وبودجه هم ابلاغ کرد و همچنین در یکی از مصوباتش آورده بود که سازمان برنامه‌وبودجه کشور، مبلغ 500 میلیارد تومان اعتبار را برای لایروبی سه کانال چپاقلی، آشوراده و خزینی اختصاص بدهد و متولی این کار هم سازمان بنادر شود. به‌محض این‌که آن مصوبه به سازمان بنادر ابلاغ شد، این سازمان به‌منظور این‌که حسن نیت خودش را نسبت به خلیج گرگان نشان بدهد، بیش از یک ماه تیم هیدروگرافی خودش را در منطقه خلیج گرگان مستقر کرد، عملیات نقشه‌برداری آبی و هیدروگرافی این مسیرها را به‌روزرسانی کرد و محاسبات لازم را که پیش‌نیاز لایروبی محسوب می‌شود، انجام داد و در حال حاضر ما آمادگی کامل برای لایروبی داریم، منتها باید منابع مالی پروژه لایروبی تامین، ابلاغ و تخصیص داده شود تا این پروژه را به مناقصه بگذاریم و شرکت‌های پیمانکار را برای لایروبی معرفی کنیم. از طرفی سازمان محیط زیست هم مجوز لایروبی را برای کانال‌های مذکور صادر کرده است.
مکرر می‌شنویم که عزم جدی برای توسعه بنادر استان گلستان وجود دارد، ولی با این وجود هنوز اقدام عملی چندانی صورت نگرفته است. درباره مشکلات و موانعی که در این مسیر وجود دارد، صحبت کنید.
سازمان بنادر و دریانوردی تا پیش از دوران مدیریت مهندس راستاد در این استان فعال نبود و تا آن زمان هیچ مدیرعاملی از بنادر استان گلستان حتی بازدید هم نکرده بود، ولی مهندس راستاد سه بار از بنادر استان گلستان بازدید کردند. ایشان یک بار به‌اتفاق اعضای کمیسیون عمران و دو بار هم خودشان به‌تنهایی به گلستان تشریف آوردند. در واقع در دوران مدیریت ایشان یک ریل‌گذاری و سیاست‌گذاری برای بنادر استان گلستان اتفاق افتاد. به‌تازگی هم در جلسه‌ای که با دکتر صفایی معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل جدید سازمان بنادر و دریانوردی داشتم، خوشبختانه ایشان هم بر همان سیاست تاکید کردند و قرار بر این شد که ما در بندر گز یک اسکله‌ی درخور شأن گردشگران دریایی احداث کنیم و در اختیار شهرداری یا شرکت تعاونی قایقرانان قرار بدهیم. این‌طور مقررشده که در بندر ترکمن نیز سایت گردشگری راه بیندازیم. در حال حاضر مطالعه‌ی آن انجام و قرار شده پروژه به مرحله مناقصه برود تا ما در آن‌جا هم بتوانیم یک اسکله ایمن راه‌اندازی کنیم. در خصوص پروژه‌ی خواجهنفس هم قرار بر این شده تا حمایت‌های مالی از طریق وجوه اداره‌شده سازمان بنادر، صورت بگیرد و در صورت تقاضای سرمایه‌گذار، کمک‌های جدی به آن بشود. در ارتباط با گمیشان هم باید بگویم، اگر یک متقاضی برای سرمایه‌گذاری وجود داشته باشد، ما آمادگی داریم که کمکشان کنیم.
تعامل اداره بنادر و دریانوردی استان گلستان با سایر نهادهای دولتی در این استان به چه صورت است؟
در گذشته مدیریت خلیج گرگان، جزیره آشوراده و میانکاله چندمدیریتی بود و در اختیار استان مازندران قرار داشت، یعنی ما هر کاری می‌خواستیم انجام بدهیم، باید نظر محیط زیست استان مازندران را می‌پرسیدیم. خوشبختانه در یکی‌دو سال اخیر با حضور دکتر کنعانی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گلستان، این مشکل برطرف شد. در بحث ورود سازمان بنادر به‌واسطه‌ی ایفای نقش اجتماعی‌اش در شهرهای ساحلی هم، خوشبختانه محیط زیست در یکی‌دو سال اخیر همکاری همه‌جانبه‌ای با ما داشته است. از آن‌جا که بحث گردشگری دریایی بحث تازه‌ای است، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری هم در یکی‌دو سال اخیر به‌دنبال این موضوع رفته‌اند که برای خرید شناورهای گردشگری، تسهیلات بانکی در نظر بگیرند و بتوانند از اسکله‌ها استفاده کنند. سواحل استان گلستان به‌واسطه‌ی قرارگرفتن در حوزه ی خلیج و فاصله 17 کیلومتری از دریای خزر، شرایط متفاوت‌تری نسبت به سایر بنادر شمالی دارد. ما عمق مناسبی برای پهلوگیری شناورهای مسافری نداریم و صرفا بحث گردشگری را داریم و بحث تجاری مطرح نیست. ما یک اسکله در بندر گز و یک اسکله در بندر ترکمن داریم و حدود 180 قایق در دو شرکت تعاونی در این دو بندر امرارمعاش می‌کنند و گردشگری دریایی را رونق داده‌اند.
در پایان اگر نکته‌ای باقی مانده است، بگویید.
در بحث ساخت‌وسازهای مجاز و غیرمجاز در استان گلستان باید بگویم خوشبختانه استان گلستان جزء استان‌هایی است که دست‌اندازی کمتری به سواحل آن صورت گرفته است. در خصوص تعامل سازمان بنادر با سایر نهادها هم صحبت شد، اما جا دارد در پایان در مورد همکاری آن‌ها با سازمان بنادر و دریانوردی نیز بگویم. خوشبختانه در این مدتی که من در این‌جا حضور داشته‌ام، تاکنون پیش نیامده که از بخش‌های دولتی استان مطالبه و یا درخواستی داشته باشیم و از طرف آن‌ها اجابت نشده باشد. همه‌ی دستگاه‌های اجرایی استان، بسیار همراه هستند و ما رابطه‌ی خوبی با همدیگر داریم. سازمان بنادر هم همیشه رابطه‌ی تنگاتنگ و بسیار خوبی با دستگاه‌های حاکمیتی و نظارتی داشته است. جا دارد به‌واسطه‌ی نگاه مهربانانه‌ای که به این موضوع داشته‌اند، از آن‌ها تشکر کنم. نمایندگان مجلس در استان هم رابطه‌ی بسیار خوبی با سازمان بنادر داشته‌اند که از آن‌ها هم سپاسگزارم.