اشاره بندر و دریا | اقتصاد دریامحور که در ادبیات جهانی عموما با عنوان «اقتصاد آبی» یا «Blue Economy» از آن یاد می‌شود، تعریف‌های متفاوتی دارد، اما استفاده‌ی پایدار از ظرفیت منابع و گستره‌های آبی جهان برای رشد اقتصادی، بهبود وضعیت معیشت، ایجاد اشتغال و درنهایت افزایش تولید ناخالص داخلی، شاه‌کلید تمام این تعاریف است. بر اساس این تعریف، می‌توان گردشگری دریایی را به‌عنوان پایدارترین صنعتِ گره‌خورده با اقتصاد آبی و حفظ منابع ملی کشور دانست؛ صنعتی که استان هرمزگان در میان دیگر استان‌های ساحلی کشور توانسته معیار و تجلی آن را در بندر مسافربری شهیدحقانی به نمایش بگذارد. محمد احمدی‌زاده، مدیر این بندر، معتقد است توسعه‌ی گردشگری دریایی یعنی بهبود وضعیت معیشت مردم در بندر عباس و هرمزگان. استان هرمزگان بیش از 40 درصد نوار ساحلی کشور را در اختیار دارد، اما به‌گفته‌ی احمدی‌زاده، نبودِ نگاهی توسعه‌گرا باعث شده این ظرفیت قدر دانسته نشود و در تمام حوزه‌های تجاری، گردشگری و دریایی، نیازمند بازتعریف مفاهیم اولیه باشیم: «وقتی به پهنه‌ی آبی حوزه‌ی بندر عباس یا استان هرمزگان نگاه می‌کنید، شاهد حضور جدی فعالیت تجاری و صیادی در منطقه هستید، اما به نظر من این‌که ما نتوانسته‌ایم به‌درستی از منابع و ظرفیت‌های خود استفاده کنیم، باعث شده که در کل استان، مولفه‌های توسعه مغفول بمانند.»
گردشگری بر پایه‌ی محیط زیست
مدیر بندر مسافربری شهیدحقانی معتقد است باید گردشگری در بندر عباس و نوار ساحلی هرمزگان، پیشرفت کند، اما توسعه‌ی صنعت گردشگری باید بر پایه‌ی حفظ محیط زیست باشد: «در حال حاضر روزآمدترین شیوه‌های گردشگری دریایی، آن دسته هستند که بر پایه‌ی حفاظت از محیط زیست انجام می‌شوند. گردشگری بر پایه‌ی محیط زیست، ماندگارترین و بهترین نوع گردشگری است که می‌توانید روی آن برنامه‌ریزی کنید و شاهد توسعه‌ی پایدار در نوار ساحلی کشور باشید.» او معتقد است که استان هرمزگان و به‌خصوص شهر بندر عباس نیازمند نگاهی در توسعه است که گردشگری دریایی را به‌عنوان مولفه‌ی توسعه دریامحور در سطح استان تبلیغ و تبیین کند: «این نگاه به ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های دریایی استان می‌تواند بسیاری از مردم را مجاب کند تا بیایند از این ظرفیت استفاده کنند. گردشگری یکی از معدود شیوه‌های موثر در فرایند توسعه است که لایه‌های پایینی جامعه را به‌سوی اشتغال پایدار، ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در برابر محیط زندگی و... می‌برد.»
ایران در زمینه‌ی دانش گردشگری، رشد بی‌سابقه‌ای در یک دهه‌ی گذشته داشته، اما پیاده‌سازی چنین ایده‌هایی برای توسعه‌ی جوامع محلی صرفا نیازمند زیرساخت‌های علمی نیست و آن‌طور که مدیر بندر مسافربری شهیدحقانی ـ که خودش یکی از فعالان حوزه‌ی گردشگری استان محسوب می‌شود ـ می‌گوید، فراتر از زیرساخت‌ها و تجربیات حوزه‌ی گردشگری، ما نیازمند تسری اهمیت و ماهیت گردشگری دریایی به جوامع محلی هستیم: «ما در حوزه‌ی گردشگری می‌توانیم از تجربیات کشورهای دیگر استفاده کنیم، اما وقتی می‌گوییم گردشگری، یعنی باید این کار همه‌گیر باشد و مختص افراد خاص نشود.»
باید و نبایدهای گردشگری هرمزگان
توسعه‌ی گردشگری در هرمزگان اما باید و نبایدهای فراوانی دارد. احمدی‌زاده درباره این‌که چرا این استان در زمینه‌ی گردشگری پیشرفتی هم‌راستا با ظرفیت‌های خود نداشته، چنین توضیح می‌دهد: «استان هرمزگان در حوزه‌ی دریایی، استانی ویژه و خاص است. فرهنگ‌ها و آداب و رسوم مختلفی در هرمزگان وجود دارد که به‌تنهایی می‌تواند یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری کشور و منطقه باشد، اما متاسفانه ما تاکنون نتوانسته‌ایم مسیر و کانالی ایجاد کنیم که گردشگر به‌راحتی بتواند به مراکز گردشگری استان دسترسی پیدا کند. من حتی فکر می‌کنم برخی از مناطق تجاری در سطح استان را می‌توان به مراکز تفریحی تبدیل کرد تا ظرفیت گردشگری بالا برود. از سوی دیگر، مجموعه‌ی حاکمیت در سطوح مختلف استانی، موظف است مردم را بیشتر با دریا آشنا کند.»
تصمیم‌گیران محلی و استانی، موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنند؟
محمد احمدی‌زاده به‌جای پاسخ به این سؤال، ارزیابی خود را از اقدامات صورت‌گرفته توسط همین مسئولان ارائه می‌دهد: «دانش مسئولان ما نیازمند تحولی جدی با زمینه‌ی توسعه‌ی دریامحور است. از این منظر است که می‌توانیم امیدوار باشیم گردشگری دریایی به گفتمان محلی توسعه راه پیدا کند. موضوع بعدی در گردشگری، خودِ جوامع محلی هستند. تا زمانی که نتوانیم بین جامعه‌ی محلی و مسئولان، مسیر ارتباطی موثری ایجاد کنیم و اسباب اطمینان خاطرشان را فراهم نکنیم، زنجیره‌ی گردشگری کامل نخواهد شد و هیچ کاری به‌درستی پیش نمی‌رود. نقش جوامع محلی، نقشی پررنگ و حیاتی است و این به نوع نگاه مدیران استان برمی‌گردد که چگونه قرار است زمینه‌ی این تعامل را فراهم کنند.»
منوی تفریحات دریایی نداریم!
بندر عباس باید یکی از اصلی‌ترین مقاصد گردشگری داخلی باشد! بهترین کارکرد شهر بندر عباس، گردشگری است! بارها از زبان مسئولان مختلف این شهر چنین جملاتی درباره‌ی توسعه گردشگری بندر عباس نقل شده، اما نکته‌ی قابل تفکر این‌جاست که برای توسعه‌ی گردشگری در این شهر چه اقداماتی صورت گرفته که توقع چنین نتایجی را داریم؟ پاسخ مدیر بندر شهیدحقانی به این پرسش، چند بخش مهم دارد. بخش اول، به نبود خدمات شایسته به گردشگر در حوزه‌ی گردشگری دریایی اشاره دارد: «من فکر می‌کنم زنجیره‌ی خدمات در حوزه‌ی گردشگری دریایی مهیا نیست. ما هنوز برنامه‌ریزی نکرده‌ایم که اگر گردشگری به بندر عباس آمد، چه برنامه‌ای برایش در نظر بگیریم. منویی برای تفریحات دریایی استانی که 40 درصد نوار ساحلی جنوب کشور را به خود اختصاص داده، نداریم. وقتی هنوز منوی تفریحات دریایی‌مان آماده نیست، یعنی این بخش از مسیر نیازمند بازنگری جدی است. ما هنوز در این مجموعه که قرار است صرفا به گردشگران خدمات بدهد، افرادی را به‌صورت تخصصی آموزش نداده‌ایم، کارشناسانی استخدام نکرده‌ایم و در حالت کلی‌تر، همان‌طور که گفتم، هنوز زنجیره‌ی خدمات ما در حوزه‌ی گردشگری مهیا نشده است. این اتفاق مستلزم هم‌افزایی هم در حوزه‌ی ارگان‌ها، سازمان‌ها و هم در جوامع محلی به‌نسبت توانشان است.»
احمدی‌زاده، با تاکید بر جلب اعتماد جامعه‌ی محلی برای توسعه‌ی دریامحور می‌گوید: «ما همیشه دوست داریم طرح‌ها و برنامه‌هایمان جامع و کامل باشد، ولی توسعه در حوزه‌ی گردشگری مستلزم داشتن برنامه‌ای مدون با محوریت سایر ارگان‌ها و سازمان‌ها از ابتدای راه است. باید از ابتدا تا انتهای این مسیرِ توسعه‌محور کاملا مشخص باشد و بر اساس برنامه‌ی زمان‌بندی‌شده و کاملا مدونی پیش برود تا بتواند همه‌ی گروه‌های هدف را در بر گرفته و محل اتصال افراد به یکدیگر شود.»
سهم جوامع محلی از توسعه
سرآغاز توسعه در هرمزگان، تهیه‌ی فهرستی از ظرفیت‌های حوزه‌های مختلف دریایی در مسیر توسعه‌ی پایدار استان است. محمد احمدی‌زاده با زبانی ساده این موضوع را توضیح می‌دهد و می‌گوید: «در هر طرح و آمایشی باید مشخص شود از زیرساخت‌های دریایی و منابع طبیعی و دریا، چه گروه‌هایی، چه میزان سهم و حق بهره‌برداری خواهند داشت تا رضایت جوامع محلی فراهم شده و گردشگری به کمک معیشت منطقه بیاید.» او به‌طور دقیق این دسته‌بندی را انجام داده و درباره‌ی آن چنین توضیح می‌دهد: «در ابتدا باید این موضوع را پذیرفت که تفریحاتی شامل ورزش‌های آبی در نوار ساحلی جنوب کشور همه‌گیر نیست و در دسترس همه‌ی افراد قرار ندارد. در واقع یک حالت نابرابری و بی‌عدالتی ایجاد شده که حاصلی جز لاکچری‌پنداشتن ورزش‌های آبی نداشته است. زمانی اسکی‌سواری و اسب‌سواری این حس را در جامعه ایجاد می‌کرد و حالا نوبت به ورزش‌های آبی رسیده است. سرچشمه‌ی این احساس عمومی، نابرابری در توزیع امکانات است و بس.»
بخش دیگری از پاسخ او به موضوع معطل‌ماندن ساخت اسکله‌ای ویژه‌ی شناورهای بادبانی اشاره دارد: «یادمان باشد برندسازی یکی از مسیرهای اصلی توسعه است. آبادترین شهرهای دنیا، شهرهایی هستند که در کنار ساحل قرار دارند، ولی متاسفانه در کشور ما این‌طور نیست و شهرهای ساحلی، بی‌نظم‌ترین شهرهای کشور به شمار می‌روند. در همین بندر عباس چرا نتوانسته‌ایم کشتی‌های بادبانی را به ساحل وارد کنیم؟ چرا گردشگر نمی‌تواند در منوی تفریحات بندر عباس، تور شناور بادبانی به همراه بازدید از اسکله‌ی ویژه این شناورها را داشته باشد؟»
هرمزگانی‌ها درگیر معیشت هستند
احمدی‌زاده مهم‌ترین موضوع زندگی روزمره‌ی مردم این استان را دغدغه‌های معیشتی برمی‌شمرد و ادامه می‌دهد: «چرا هرمزگان با این‌همه زیبایی و ظرفیت‌های بی‌نظیر، چنین وضعیتی دارد؟ من فکر می‌کنم بخش زیادی از آسیب‌های اجتماعی و دغدغه‌های معیشتی به این خاطر هنوز در استان ما پررنگ هستند که ما در مدیریت و درآمدزایی پایدار از دریا، به وظایف خود عمل نکرده‌ایم. ما استانی کاملا دریایی هستیم و باید از این ظرفیت استفاده کنیم. وقتی شما در ابتدایی‌ترین زیرساختی که می‌خواهید برای گردشگری ایجاد کنید، جوامع محلی را در نظر نمی‌گیرید، معلوم است که نتیجه‌ی خوبی نخواهد داشت. من فکر می‌کنم مسیر گردشگری دریایی، از آموزش، مشارکت جوامع محلی و استفاده از ظرفیت‌های ساحلی ـ آبی می‌گذرد. حدس می‌زنم حتی اگر روی این قضیه تمرکز و برندسازی کنیم، مردم اعتماد خواهند کرد و این اعتماد باعث می‌شود که هر دو سو شاهد رونق فعالیت‌های خود باشند.»
مدیر بندر شهیدحقانی، در پایان، تصویری از رونق گردشگری دریایی در استان هرمزگان ارائه می‌دهد. جایی که «شناورهای متنوع در کلاس‌ها و کیفیت‌های مختلف آماده‌ی برگزاری تورهای گردشگری و بازدید از نوار سواحل جنوبی ایران هستند، تردد و گشت‌های ویژه برای گردشگران متقاضی در محدوده‌ی جزایر استان فراهم شده و هر گردشگری می‌تواند بر اساس سلیقه‌ی خود، منویی سفارشی برای بهره‌مندی از جاذبه‌های دیدنی، گردشگری و البته دریایی استان داشته باشد.» |